Rölevenin Anlamı ve Amacı

Mimarlık mesleğinde röleve, “mevcut bir yapının yeniden ölçülerek çizimlerinin plan, kesit, görünüş olarak elde edilmesi” anlamına gelir.

Röleve, üç boyutlu strüktürün iki boyutlu çizimler olan planlar, kesitler, cepheler ve detaylar ile ifade edilmesi için yapılan bir ölçü alma işlemidir. Çizimler uygulama projesi benzeridir, ancak strüktürün inşa edilmesinden yıllar sonra yeniden ölçülerek elde edilirler. Bunun için röleve yapının ölçüldüğü zamandaki durumunu yansıtır, orijinal yapının değişiklikleri, ilaveleri, yıkılımış kısımları aynen ölüçülerek çizimlerde belirtilir.

Bu işlemler sonucu elde edilen ürüne röleve projesi değil, röleve çalışması denir. Çünkü proje, Fransızca “projet” İngilizce “design”, bir tasarım olgusunu anlatır. Rölevede tasarım ve fikir ürünü yoktur, bunun için proje değil çalışmadır. Bir proje hazırlamak tümevarım ise, bir röleve hazırlamak tümden gelim olarak tanımlanabilir.

Rölevede Kullanılan Aletler

Röleve yaparken kullanılan aletler son derece çeşitlidir. Bir kısmı kalem, kağıt, metre gibi bilinen aletlerdir, bir kısmı rölevecinin o anda aklına gelir, çünkü röleve yaratıcılık gerektirir. Rölevede kullanılan aletler çizim aletleri, ölçüm aletleri ve yardımcı aletler olarak sınıflandırılabilir.

Çizim Aletleri

Kalem: yumuşak ve ince uçlu (B kalem, 0,5 uç kalınlığı) bir kalem eskiz krokileri yapmak, not almak için gereklidir.

Silgi: Yumuşak, leke bırakmayan bir silgi daima gereklidir.

Altlık: Üzerinde çalışılan ve eskiz yapılan altlık A4’ten büyük ve sert olmalıdır. en basiti 25×35 cm kesilmiş bir düralit olabileceği gibi, daha iyisi süt beyaz renginde, ışık geçeren pleksiglas bir parçadır. Bununla ışığa tutark brnzer katların plan krokilerini ve kesit krokileri kopyalamak olanağı vardır; veya daha iyisi bunun için ince bir ışıklı kutu yapılabilir ve kopya yapılacağı zaman ışık yakılarak, eskiz yapılacağı zaman ışıksız kullanılabilir.

Gönye: 45^o’lik ve 30^o/60^o’lik iki gönye çizim yapmak dışında dik açı kontrolü için kullanılır. Bundan başka 22,5^o/67,5^o ve 15^o/75^o gönyeler de geometrik desen çiziminde çok yararlıdır.

Desimetre: ölçekli çizim yaparken bilinen şekilde kullanılır.

Pergel: Çizim yaparken köşegenleri, daireleri ve kemerleri çizmek için kullanılır.

Nokta pergeli: Çizim yaparken küçük daireleri çizmek için kullanılır.

T cetveli: Yapılmış olan krokiyi çizmek için gereklidir.

Ölçüm Aletleri

Katlanır Tahta Metre (2m’lik): Plnda tek tek, kesitte yükseklik ölçüsü almaya yarar. Kolunu kaldırmış bir insan tahta metre ile 4 m yğksekliğe kadar ölçü alabilir. Düğüm noktlarının her biri 20 cm olduğundan uzakatan okuma yapılabilir. 20cm, 40cm veya en fazla 60 cm kırılıp L haline getirilerek planda uzanılamayan ölçüler, kesitte erişilemeyn çıkıntı ve girinti ölçüler alınabilir.

5m şerit: tek tek plan ölüçleri veya devamlı okuma plan ölüçlerinde kullanılır. Şerit metrenin çabuk kırılmasından dolayı en fazla 3,5-4m’ye kadar yükseklik ölçüsü alınabilir. Ayrıca merdiven boşluğundan uzatılarak kat yüksekliği alınabilir.

20m şerit: devamlı okuma plan ölçülerinde ve köşegen ölçülerinde, dış cephe devamlı ölçülerinde, yukarıdan sarkıtmak üzere iç yükseklik ölçülerinde kullanılır veya aynı şekilde dış cephe yükseklik ölçülerinde kullanılır. Eski 20m şeritler çelikten yapılmıştır, bunlar hem ağırdır, hem de dış cephe yükseklik ölçülerinde, bazı durumlarda çok tehlikelidir. Metrenin sarkıtılacağı yerde elektirik teli olmamasına çok dikkat etmek gerekir. Yeni metreler iletken olmamaları için plastikten veya teflondan yapılmıştır.

Teleskopik metre: birbiri içinden çıkan ve boyu 10m’ye kadar uzanan teleskopik metreler çok lüzumlu vey faydalıdır. Bu metrelerde iletken olmayan fiberden yapılmıştır. Özellikle kubbe yüksekliklerinin ölçülmesinde çok gerekli ve farydalıdır.

Elektronik metre: bu aletler planda erişilemeyen noktaları, kesitte ise erişilmeyen yükseklikleri ölçmede yararlıdır. Ancak çok dikkatli kullanılmalı, doğruluklarından emin olmak için birkaç ölçü alınmalıdır. Metre ile öçlmenin olanaksız olduğu yerde tercih edilmelidir.

Nivo: sehpa üzerine takılıp yatay yatay açıları ölçmeye yarar teodolit nivonunda işini yapabilir.

El nivosu: sehpa üzerine takılmadan elde kullanılır, üzerine monte edilmiş açı ölçer sayesinde açı değeri verir. Esas nivo kadar hassas değildir.

Lazerli gönye: 45^o’lik gönyeye monte edilmiş oynar bir lazer ışınıdır. Bir noktaya nişanlanarak o noktanın yatay düzlem ile yaptığı açının bulunmasını sağlar. Yükseklik, çatı eğimi gibi ölçümlerde yararlıdır. Hassasiyeti el nivosu kadardır.

Teodolit: sehpa üzerine takılıp yatay açı, düşey açı ve bu doğrultuda yükseklik ölçüsü almaya yarayan bir alettir. Makinadan binaya olan uzaklığın ölçülmesi ve yüksekliğin yaptığı açının okunması ile yükseklik %1 hata ile bulanilir. Teodolit devamlı değil, gerektiği zaman götürülüp bütün yüksekliklerin birden alınmasını sağlar. Ayrıca çatı eğilimlerinin cve baca yükseklikelrinin ölçülmesinde kullanılabilir. artık elektronik olanları da vardır. Bu aletleri kullanmak için ölçümün planlanması ve gerektiğinde yerine götürülüp bütün ölçülerin bir seferde alınması gerekir.

Su terazisi: bir yüzeyin dikliğini veya yataylığını sapktamakta kullanılır. Düz tutarak üzerinden okuma yapmaya veya uzak mesafede metre üzerinde işaretleme yapmaya yarar.

Lazer ışın lambası: laser tüpü, ışığı hiç sapmadan ve dağılmadan çok uzaklara (100m) ulaştırabilir. Bunun için su terazisiyle birlikte kullanılıp, bir mekanı teraziye alma, ip çekme, terazi hattını bir mekandan öbürüne taşıma gibi işlerde çok gereklidir. Su terazisinin yaptığı işi çok daha hassas bir şekilde yapar.

Hortum terazi: 1cm çapında ince, şeffaf, plastik, 10-12 m uzunluğunda bir hortumdur. İçine su doldurulup, bileşik kaplar prensibinden yararlşanılarak iki, üç, beş veya daha fazla noktayı teraziye alma işleminde kullanılır. Taban döşemesi düz olmayan mekanlarda yükseklik ölçüsü almak için çok yararlıdır.

Lazer terazi: bir kutu üzerine monte edilmiş, dönerek lazer ışını gönderen bir alettir. Yatayda ve düşeyde bir mekanı teraziye almak için kullanılır.

Şakul: dikey hat elde etmek veya duvarların düşeyliğini kontrol etmek veya üç ayak sehpanın istenilen noktaya konulduğunu kontrol etmek için kullanılır.

Lazerli şakul: şakul dikeyde yukardan aşağıya sarkıtılarak kullanılır. Lazerli şakul aşağıdan yukarıya dikey lazer ışını göndererek yukarıda erişilemeyen elemanların ölçüsünü almakta kullanılır.

Balık oltası: iğneleri çıkarılmış, yalnızca ucunda kurşunun bulunan ince misinalı olta ve mekanizması, uzanamadığımız yerlerden şakul indirerek ölçü almamıza yarar. Örneğin saçak genişliği almak için son kat penceresinden saçak ucuna dayayıp aşağı sarkıtacağımız kurşunlu misina, yer seviyesinde saçak genişliği almamızı sağlar.

Pusula: binanın yön durumunu tespit etmeye yarar.

Kanallı gönye: bu alete ayarlı gönye veya falso gönye de denir. İç ve dış duvarların bir birine yaptıkları açıları ölçmeye yarar.

Yardımcı Aletler

Çırpı İpi: Çırpı ipi çok esneyen bir ip olmamalıdır. Teraziye alınan yerlerde terazi hattını belirlemek, boşlukta geçen ve rölöve için bize gerekli olan çizgileri belirlemek için kullanlır. Duvarda bir iz bırakmak için istenilen iki nokta arasında ip gerilir. Renkli bir tebeşirle ip tozlandırılır, sonra gergin ip çekilip bırakılınca duvarda iz bırakır.

Çivi: Terazi hattı belirlenen yerde ip çekebilmek için kullanılır. Binaya zarar vermeyecek 3’lük veya 4’lük çivi yeterlidir.

Çekiç: Çivileri çakabilmek için 250 gr’lık hafif bir çekiç yeterlidir.

Demir çubuk:  20 cm den 80 cm uzunluğa  kadar değişen ve çapı 10 mm ve ya daha fazla olan cubuklardır. Kot almada kullanılır.

El Feneri: Karanlık yerlerde çalışabilmek, görünmeyen bir bölgeyi aydınlatmak veya son anda hava kararırken eksik kalan birkaç ölçüyü alabilmek için kullanılır. Bir de pleksiglas altlık kullanıldığında tekrar eden plan veya kesit eskizlerini kopya edebilmek için yeterli ışık yoksa, bu işlem el feneri ile alttan aydınlatılarak yapılabilir.

Tebeşir: Gerekli noktaları işaretlemek ve çırpı ipini tozlandırmak için gereklidir.

Karbon Kağıdı: Karbon kağıdını, rölief yapan bir elemanın (rozet, yazı, şebeke vb.) 1/1 ölçüsünü almak istediğimiz zaman kullanırız. Bu eleman üzerine konulacak temiz bir kağıdın üzerine bastırarak karbon kağıdını sürttüğümüzde elemanın konturları belirgin olarak kağıda çıkar. Eğer karbon kağıdı yoksa, herhangi bir kağıdı biraz toprak ile çamurlandırarak veya kirli bir yerde tozlandırarak aynı amaçla, karbon kağıdı yerine kullanabiliriz.

Çakı: Kalem açmak, malzeme yüzeyi kazımak için gerekebilir.

Sabun: Rölöve pis bir iş olduğundan, alan çalışması bittikten sonra elleri yıkamak için gereklidir.

Kağıt Mendil: Kurulanmak, temizlenmek için kullanılır.

Kıskaç: Kroki yaparken kağıdı altlığı tespit etmek için kullanılır.

Şemsiye: Yağmurlu havalarda kısa bir süre çalışmaya devam edebilmek için ve fotoğraf makinesini korumak için kullanılır.

Sehpa: Üç ayaklı, yüksekliği ayarlanabilen, su düzeçli, bir sehpa fotoğraf makinesi, lazer düzeci, nivo, teodolit takmak için gerekli bir alettir.

Fotoğraf Malzemesi: Fotoğraf bir rölöve çalışmasının ayrılmaz parçasıdır. Fotoğraf olmadan bir rölövenin tamamlanması düşünülemez. Rölöve için gerekli fotoğraf aksamı şunlardır: Kamera, geniş açı objektif, teleobjektif, flaş, film (bu malzemenin detayları “Fotoğrafın Kullanılışı” bölümünde açıklanacaktır).

Bir rölöve işinde kullanılan malzemeler bu yukarıda sayılanlardan daha değişik olabilir. Gerekli olan malzeme rölöve sırasında rölövecinin yaratıcı düşüncesine bağlıdır.

Kroki Yapmak

Kroki yapmak için düz beyaz A4 kağıdı veya eskiz kağıdı kullanmalı, çizim, kağıdın yalnız bir yüzüne yapılmalıdır. Üzerinde fazla ve şaşırtıcı çizgi olmaması açısından milimetrik kağıt kullanılmamalıdır. Krokilerin şematik çizimler olduğu düşünülür ve genellikle kaba olarak yapılır, oysa krokiler bitmiş çizimler için esas kaynak olduklarından son derece temiz, titiz ve okunaklı bir şekilde yapılmalıdır. Resim yapar gibi karalama çizgi ile değil, tek ve kesin çizgi ile yapılmalıdır. Yalnızca çizenin anlayacağı çizimler yapılmamalıdır. Bu tür krokileri bir süre sonra çizen dahi anlayamaz. Krokiler başka birinin de, ekip çalışması söz konusu olduğunda, anlayıp temiz çizim yapabileceği şekilde çizilmelidir.

Krokiyi resim yapar veya fotoğraf çeker gibi tüm ayrıntıları ile çizmek vakit kaybından başka bir şey değildir, önemli olan artistik olması değil, bilgi içerici olmasıdır. Bu tür yapılmış krokilerde ölçü yazmak için yer kalmaz ve ölçüler yazılınca anlaşılmaz bir hale gelir. İyi bir kroki çizgi, ölçü ve notların bir arada kullanılmasından oluşur.

Yerleşim Plan Krokisi Yapmak

Yerleşim krokisinin çizilmesine, bir bina varsa ondan, çok bina varsa esas kabul edilen bir tanesinden  veya yol kenarı, poligon taşı gibi röper noktası alınarak başlanır

Tüm yapılar ve buna bağlı olarak, çevresindeki yaya yolları, çiçek tarlaları, duvarlar, çitler, ağaçlar, bitkiler, bahçe mobilyaları, su yolları, bahçe kapısı, kaldırım genişliği ve yol çizilerek tamamlanır. Ağaçların cinsleri yanlarına yazılır. Tüm bu elemanlar çizilirken özellikle sayılarına dikkat edilerek mümkün olduğunca orantılı krokiler yapılır. Yerleşim plan krokisini çizmek için varsa mevcut haritalar veya imar planı örneğinden yararlanılır. Bu planlarda bina konturları mevcut olduğundan yukarıda sayılan diğer elemanlar bu plana işlenir.

Bazı durumlarda arazide yalnız ağaçların tespiti gerekebilir. Eğer bir arsa ise ve içinde bir yapı varsa bu yapıdan, yapı yoksa arsa köşe taşlarından  hareket edilerek ağaçların yerleri yaklaşık orantılı olarak işaretlenir. Eğer bu bir bahçe ise ve bahçede röper noktası olabilecek havuz, çiçek tarlaları, setler, duvarlar, göbekler, merdivenler varsa önce binanın sonra bu bahçe elemanlarının krokisi yapılır, ağaçların yerleri bu elemanlara göre orantılı işaretlenir.

Hortum Terazi : İnce, 1 cm çapında, şeffaf, yeterince uzun (10 m) bir hortumun içine su doldurulmasıyla yapılır. Su doldururken dikkat edilecek nokta, içinde hava kabarcığı kalmamasıdır. Bunun için hortum yere uzatılır ve sifon yapılarak su dolu bir kovadan yavaş yavaş su ile dolması sağlanır. İçinde hava kabarcığı kalırsa doğru göstermez. Hortum terazi ile bir hacmi teraziye almak için hortumun iki ucu açık olarak iki köşeye konulur. Suyun oynaması durunca su seviyesi iki uçta da işaretlenir. Hortumun bir ucu aynı köşede aynı işaret üzerinde sabit tutularak diğer ucu başka köşeye taşınır. Bu uç aşağı yukarı hareket ettirilerek su seviyesi sabit köşedeki işaretlenmiş yere getirilir. Bu durumda üçüncü köşe işaretlenir. Diğer köşeler için de aynı işlem yapılır,  böylece bütün işaretlenen noktalar aynı yatay düzlemdedir.

Sağlamasını yapmak için bu noktalara çakılacak çivilerden köşegen ipler çekilir. İpler birbirine kırılmadan değiyor ve aralarında aralık kalmıyorsa, noktalar terazide demektir. Bu yöntemle biraz dikkatli çalışıldığında yanlış yapmak mümkün değildir.

Su Terazisi : Bir ucu röper noktasında olan ipin ortasına çengellerinden su terazisi asılır. Röper noktası sabit tutularak hava kabarcığı ortaya gelinceye kadar öbür uç oynatılır.

Laser Terazi : Su terazisine takılmış bir lazer ışığından oluşur. Orta bir yere bir sehpa üzerine kurularak tüm yüzeylere ışık gönderilerek işaretlenir. Lazer terazisinin avantajı hem çok doğru netice vermesi, hem de tek kişi tarafından kullanılabilmesidir.

Nivo ve Teodolit : Aynı lazer terazi gibi orta bir yere kurularak tüm yüzeyler işaretlenir. İki kişi gerektirir.

Düşey terazi hattı kurmak için en kullanışlı en basit alet şakuldür. Bundan başka düşey su terazisi, düşey düzeneği olan lazer düzeç ve teodolit de kullanılabilir.

Yerleşim Plan Ölçüsü Almak

Esas binanın ölçülmüş zemin katı planından hareket ederek üçgenleme ile varsa diğer binalar, ağaçlar, yollar, yaya yolları, kaldırım, cadde ölçülür (Çizim 19-20). Ölçülmüş bir ABCD binasını gene ölçülmüş bir EFGH binasına göre yerleştirmek için AE, AF ölçüleri ve BE, BF ölçüleri yeterlidir. Eğer ölçülecek binalar birbirlerinden çok uzaksa aralarına bir çift yardımcı röper noktası kurularak ölçülür. Bu röper noktaları duvar köşesi, ağaç gibi tabii noktalar olabileceği gibi, araları yaklaşık  5,00 m olan iki kazık üzerine çakılmış çivilerde olabilir. Üçgenleme önce bilinen binadan bu çivilere sonra bu çivilerden bilinmeyen binaya doğru yapılır (Çizim 21). Yerleşim planı ölçümünde en çok şerit metre kullanılır, ancak mesafeler uzak olduğundan şerit metre sarkma yaprak yanlış değer verir. Bunu için metreyi iyi germeli veya mümkün olan yerlerde elektronik metre kullanmalıdır. Yerleşim planı üzerine binanın dış ölçülerini yazmak yeterlidir. Bu binadan hareketle bahçe duvarları, çiçek tarlaları, bahçe mobilyaları, ağaçlar ölçülür. Arsa boyutları, kaldırım ve yol genişlikleri için çap,  röperli kroki ve imar planı örneğinden yararlanılır.

Arsada mevcut ağaçlar gene üçgenleme  ile  önce bilinen binaya sonra birbirlerine göre ölçülür (Çizim 22). Yerleşim planında ağaç ölçerken temel ilke, bilinmeyen her noktayı bilinen iki noktaya bağlamaktır. Aksi halde çizim bir nokta etrafında döner. Ağaçları ölçerken dikkat edilmesi gereken nokta merkezden merkeze ölçmektir. Bunun için ağaçlar iki türlü ölçülebilir, birincisi önce ağaçların arasındaki mesafe,sonra da çevreleri ölçülür, ara mesafe ve çevre ölçüsü kroki üzerine yazılır. Çevre ölçüsünden yarıçap bulunarak ara mesafeye ilave edilir. Örneğin iki ağaç arasındaki mesafe 5,30 m, birinin çevresi 0,31 m öbürünün çevresi 0,63 m ise merkezden merkeze mesafe 5,30 + 0,05 + 0,10 = 5,45 m olur.İkincisi metreyi ağaçlara teğet olacak şekilde değdirip doğrudan merkez mesafelerini ölçmektir.Dal ve yaprakların genişliği yaklaşık olarak yerden, ağaç gövdesinden itibaren ölçülür.Eğer arsa boş değil de bir bahçe düzeninde ise, örneğin bir havuz, çiçek tarlaları,göbekler,setler,duvarlar,merdivenler varsa önce bu elemanlar ölçülür, sonra ağaçların yerleri bu elemanlara göre ölçülür veya çok az ölçü ile orantılı olarak yerleştirilir. Ağaçlar ayrı, bahçe elemanları ayrı ölçülürse bahçe elemanları ile ağaçların yerleri birbirini tutmayabilir.

Yön Belirlemek

Bir binaya ait en doğru kuzey yönü imar planı örneğinden anlaşılabilir. Eğer elimizde böyle bir belge yoksa veya yön kontrolü yapmak istiyorsak bir A4 kağıdı yere koyarak binanın düz bir duvarına, içerde veya dışarıda, yanaştırırız. Sonra bu kağıdın üzerine pusulayı koyarak gösterdiği kuzey yönünü kağıdın üzerine işleriz. Böylece o duvara göre kuzey açısı belirlenmiş olur.

Arazi Eğimi Ölçmek

Kesit çizgisi üzerindeki arazi eğimini belirlemek için nivo, teodolit, el nivosu veya su terazisi kullanılır. Yükseklik ölçmek için mira veya katlanır tahta metre kullanılabilir. Mira veya açılmış halde tahta metre dik olarak arazinin bir köşesine konur. Düz bakış aleti ile nivo, teodolit veya el nivosu bakacak rölöveci metrenin altına yakın bir yerini görene kadar geriler. Buradan bakarak metrenin veya miranın üzerindeki a ölçüsünü arkadaşına okutur nivo veya teodolit kullanıyorsa bu aletlerin dürbünü ile kendiside okuyabilir. Kendisi olduğu yerde 180 derece döner. Metreyi tutan rölöveci bu sefer arkadaşı bakış aleti ile metrenin ucuna yakın bir yerini görene kadar geriler, bakış aleti ile metre üzerinde b ölçüsü okunur. Bu sefer ölçüm aletini taşıyan rölöveci yerinde 180 derece döner, bakış aletini taşıyan ölçüm aletinin alt kısmını görene kadar geriler. Bu arada eğer arazi boyutları belli ise (röperli kroki, ölçekli vaziyet planı) bir uzunluk ölçüsü almaya gerek yoktur, belli değilse her seferinde metreci-aletçi arasındaki mesafeyi yatay olarak okumak gerekir. Alet tutan rölövecinin göz hizasını almaya gerek yoktur. Şöyle ki;  Z-Y arasındaki yatay uzaklık A+B+C+…’dir, düşey fark ise (b-a) + (d-c) + (…) olur (Çizim 25).

KAYNAK : https://peyzax.com/roleve-ve-olcu-teknikleri/

PEYZAX

Bahçe ve Peyzaj Dijital Dergisi